(εισήγηση
στο Συμπόσιο Σύνθεσις «Ο Γεώργιος Καρτάλης και η Τρέχουσα Κρίση»)
Κατά την
εισήγηση, μεταξύ άλλων, τονίστηκε ότι:
«[...]Είναι
βέβαια πολύ πιθανό ότι το ερώτημα που θα προέκυψε σε όποιον είδε την πρόσκληση του
συμποσίου θα ήταν «τι σχέση μπορεί να έχει ο Καρτάλης με την τρέχουσα κρίση;».
Η
αλήθεια είναι ότι η ιδέα του συμποσίου προέκυψε, όταν μέσα σε μία συζήτηση που
είχαμε για την οικονομική πολιτική του Καρτάλη εκείνα τα χρόνια έγινε μια
συνειρμική διασύνδεση με το έργο του Χάουαρντ Ζιν «Ο Μαρξ στο Σόχο». Είναι το
γνωστό έργο όπου ο Μαρξ επιστρέφει στο σύγχρονο καπιταλισμό για να υποστηρίξει
τη φιλοσοφία του.
Σκεφτήκαμε,
λοιπόν, τι μπορεί να έκανε ο Καρτάλης εάν επέστρεφε στη διαχείριση της
τρέχουσας κρίσης. Δηλαδή,
ποια είναι τα διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από την οικονομική του
φιλοσοφία και οπτική. Ο
συνειρμός αυτός προέκυψε, διότι τα χαρακτηριστικά της περιόδου, της οποίας την
κατάσταση κλήθηκε να σταθεροποιήσει ο Καρτάλης, δεν απέχουν και τρομακτικά από
τα πρόσφατα προβλήματα.
(1) Το πρώτο χαρακτηριστικό ήταν τα μεγάλα
«δίδυμα» ελλείμματα.
Από τη
μία πλευρά, ήταν το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα που οφειλόταν σε παράγοντες
όπως:
· Η αδυναμία συγκέντρωσης φορολογικών
εσόδων.
· Η προσήλωση στην έμμεση φορολογία όχι στην
άμεση, με τη φορολογική συνεισφορά των πλουσίων να είναι περιορισμένη.
· Η αδυναμία συγκράτησης των δημοσίων
δαπανών, με τις στρατιωτικές δαπάνες να απορροφούν το 50% και πλέον των
τρεχουσών δημοσίων δαπανών.
Από την άλλη πλευρά, ήταν το μεγάλο
έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, σε ένα περιβάλλον σχετικά υπερτιμημένης
δραχμής, που οφειλόταν σε παράγοντες όπως:
· Το εγχώριο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας.
· Η απουσία στρατηγικής για την προώθηση
εξαγωγών.
· Η επιδοματική στήριξη των εισαγωγών για τη
συγκράτηση των τιμών.
(2) Το
δεύτερο χαρακτηριστικό ήταν ότι αυτά τα «δίδυμα» ελλείμματα καλύπτονταν (σχεδόν)
αποκλειστικά από την εξωτερική οικονομική βοήθεια που λάμβανε η χώρα.
(3) Το τρίτο χαρακτηριστικό σχετίζεται έμμεσα με
την οικονομική βοήθεια.
Και αυτό διότι η κατανομή της οικονομικής βοήθειας
δεν ήταν προσανατολισμένη αποκλειστικά στις επενδύσεις και στις υποδομές, αλλά
ένα αρκετά μεγάλο μέρος της διοχετευόταν σε τρέχουσες καταναλωτικές και λειτουργικές
δαπάνες.
Ήταν δαπάνες που καρπώνονταν συγκεκριμένες
κοινωνικές ομάδες, και όχι το σύνολο της κοινωνίας.
Αυτή βέβαια η κατανομή της βοήθειας συνέβαλε στην
αύξηση της ζήτησης και της κατανάλωσης, δημιουργώντας μία «πλαστή» εικόνα
ευημερίας για συγκεκριμένες ομάδες, αλλά και ζήτηση για εισαγωγές.
(4) Το τέταρτο χαρακτηριστικό ήταν η έντονη
κρατική παρέμβαση, τόσο ως προς την κατανομή των χρηματοδοτικών πόρων των
τραπεζών, όσο και ως προς την «προστασία» συγκεκριμένων διαστάσεων της
οικονομίας.
Ήταν μία κρατική παρέμβαση που, συχνά, ευνοούσε
συγκεκριμένες οικονομικές ομάδες, όπως τους εμπόρους, και επιβάρυνε τους
καταναλωτές.
Συγκεκριμένα, από τη στιγμή που οι τράπεζες
μπορούσαν να δανείζουν με ευκολία τους επιχειρηματίες, αυτοί είχαν την ίδια
ευκολία να «αποθεματοποιούν» το εμπόρευμά τους με την προσδοκία να το διαθέσουν
κάποια στιγμή αργότερα, όταν οι τιμές θα έχουν ανέβει ακόμη περισσότερο.
Έτσι, τόσο με την αυξημένη χορήγηση των δανείων, όσο
και με την αποθεματοποίηση των εμπορευμάτων, οι πληθωριστικές τάσεις σε βάρος
της κοινωνίας αυξάνονταν.
Ήταν ένας φαύλος κύκλος αστάθειας υπέρ
συγκεκριμένων ομάδων.
Ήταν, όμως, σε βάρος της οικονομίας, καθώς η
συντήρηση αυτό του στρεβλού μοντέλου περιόριζε τους πόρους για τους παραγωγικούς
τομείς της οικονομίας.
Όσο, λοιπόν, υπήρχε η οικονομική βοήθεια, αυτό το
στρεβλό μοντέλο συντηρούνταν.
Σε σύντομο, όμως, χρονικό διάστημα η διαθέσιμη
οικονομική βοήθεια άρχισε να μειώνεται.
Έτσι, η ελληνική οικονομία που ήταν «εξαρτημένη»
από τη βοήθεια, έπρεπε είτε να βρει άλλο τρόπο χρηματοδότησης των ελλειμμάτων
της, είτε να «εξαλείψει» τα ελλείμματά της.
Και, παράλληλα, έπρεπε να σταθεροποιήσει το
μακροοικονομικό της περιβάλλον και να αρχίσει να αναπτύσσεται χωρίς την
εξάρτηση του διεθνούς παράγοντα.
Σε αυτή τη δύσκολη εξίσωση επιχείρησε να δώσει
απάντηση, ως υπουργός, ο Γεώργιος Καρτάλης.
Σχεδίασε και εφήρμοσε μία οικονομική στρατηγική
προσαρμογής και σταθεροποίησης με βασικούς στόχους:
· Τον ισοσκελισμό του τακτικού
προϋπολογισμού, για να εξαλειφθεί η εξάρτηση από την οικονομική βοήθεια.
· Τον περιορισμό του εμπορικού ελλείμματος.
· Τη διακοπή των μεγάλων πληθωριστικών
τάσεων.
· Τη διόρθωση της άνισης κατανομής της
επιβάρυνσης μεταξύ των κοινωνικών ομάδων.
· Την ανασυγκρότηση της εγχώριας παραγωγής.
Επρόκειτο για μία στρατηγική προσαρμογής και
σταθεροποίησης με φιλελεύθερο προσανατολισμό, αλλά και σημαντικό κοινωνικό και
φιλεργατικό πρόσημο.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ωστόσο, της
στρατηγικής του Γεωργίου Καρτάλη ήταν ότι είχε «κάθετο» χαρακτήρα και όχι
«οριζόντιο».
Δηλαδή, εστίαζε στις ιδιαιτερότητες της οικονομίας
και στα επιμέρους προβλήματα του εγχώριου υποδείγματος.
Έτσι, προωθούσε «κάθετες» πολιτικές διόρθωσης των
«κακώς κειμένων» και όχι οριζόντιες πολιτικές που θα επιβάρυναν το σύνολο της
κοινωνίας.
Ήταν κάτι, άλλωστε, που αποτελούσε και το μόνιμο πεδίο
διαφωνίας με την «τρόικα» της εποχής, κυρίως, στο σκέλος της νομισματικής
πολιτικής.
Φυσικά, η υλοποίηση αυτής της στρατηγικής
προϋπέθετε τρία βασικά χαρακτηριστικά.
Το πρώτο, ήταν η καλή γνώση των οικονομικών προβλημάτων,
πολιτικών και εργαλείων.
Μία καλή γνώση που θα επέτρεπε, επίσης, τη
διατύπωση ολοκληρωμένων και τεκμηριωμένων θέσεων προς εκπροσώπους των
αμερικανών.
Το δεύτερο ήταν η διάθεση σύγκρουσης με τις
ισχυρές ομάδες συμφερόντων.
Και το τρίτο ήταν η δυσανεξία στο λαϊκισμό και
στις διχαστικές λογικές.
Τα τρία αυτά θεμελιώδη χαρακτηριστικά φαίνεται ότι
τα είχε η οικονομική στρατηγική του Γεωργίου Κάρταλη, όπως προκύπτει από τα
μέτρα και τις πολιτικές που πρότεινε, σχεδίασε και εφήρμοσε. [...]»
Και συνέχισε ότι "[...] Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι που, ουσιαστικά, τον
διακρίνουν από μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού της εποχής του. Είναι προϋποθέσεις μιας ευρύτερης οικονομικής
στρατηγικής, από την οποία μπορούμε να διδαχθούμε και σήμερα. Και να αναλογιστούμε τι θα έκανε στις μέρες μας ο
Γεώργιος Καρτάλης εάν -με κάποιο μαγικό τρόπο- βρισκόταν στην οδό Νίκης. Όπως ο Μαρξ στο Σόχο [...]".
Για περισσότερες πληροφορίες εδώ.
