Η συστημική αποτυχία που γεννά αντισυστημικούς και εσωστρέφεια

Φαίνεται ότι μπαίνουμε σε ενδιαφέροντες καιρούς για τις σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες, όπου ο λαϊκισμός (παντός καιρού) μπορεί να είναι στο επίκεντρο, αλλά δεν είναι η αιτία. Ο λαϊκισμός έχει γίνει εύηχος και εύπεπτος από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, διότι βιώνει έντονες ανισότητες ή νιώθει ότι μειώνεται «άδικα» το εισόδημά του. Είναι το μέρος του πληθυσμού που νιώθει ότι το τρέχον καπιταλιστικό και πολιτικό σύστημα δεν δρα προς όφελός του. Αλλά δρα σε βάρος του και προς όφελος άλλων. Και ως ένα βαθμό, δεν μπορούμε εκ του αποτελέσματος να πούμε ότι έχει άδικο. 

Το μέρος αυτό του πληθυσμού στρέφεται, λοιπόν, με ευκολία εναντίον αυτού του συστήματος με την ελπίδα ότι ένα «κραχ» του συστήματος θα δημιουργήσει νέους και ευνοϊκότερους προς αυτό συσχετισμούς. Είναι ο «αντισυστημικός» πληθυσμός –για ευκολία– που ελπίζει σε μία μικρή ή μεγάλη «δημιουργική καταστροφή», αφού θεωρεί ότι δεν έχει και τίποτα να χάσει. Όμως, μια τέτοια «αντισυστημική» στάση προϋποθέτει στέρεες βάσεις για τον «αντισυστημικό» πληθυσμό. Δηλαδή, τις στέρεες βάσεις στις οποίες και στρέφεται, γιατί δημιουργούν ασφάλεια και συλλογικότητα, συνιστούν την (απόλυτη) αλήθεια, δεν τον προδίδουν και επηρεάζουν την ταυτότητά του και την ευρύτερη άποψή του για τα πράγματα. Πρόκειται για «μη αμφισβητήσιμες» παραδοχές όπως η θρησκεία, το έθνος, οι πολιτισμικές καταβολές. Παραδοχές στις οποίες στρέφεται ο αδικημένος (πραγματικά ή όχι) «αντισυστημικός» πληθυσμός, παρουσιάζοντας τάσεις έντονης εσωστρέφειας. Μία εσωστρέφεια και ένας προστατευτισμός ως απάντηση σε ένα εξωστρεφές και παγκοσμιοποιημένο σύστημα που πλέον σταμάτησε να δημιουργεί συνθήκες ή προοπτικές ευημερίας για όλους. Αυτή την «εύλογη» τάση του «αντισυστημικού» πληθυσμού προς στέρεες βάσεις έρχονται να εκμεταλλευτούν μια σειρά από λαϊκιστές για να σκαρφαλώσουν στις πολιτικές κλίμακες και να κυριαρχήσουν στο πολιτικό στερέωμα. Και μόλις το πετύχουν, αρχίζουν τις κωλοτούμπες. Αρκετά παραδείγματα υπάρχουν μέσα στην τελευταία διετία. Νομίζω ότι στην Αμερική δεν θα γίνει κάτι διαφορετικό, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα.

Το χειρότερο, όμως, είναι πως με αυτή τους τη στρατηγική οι λαϊκιστές πολιτικοί (α) διχάζουν προεκλογικά το σύνολο του πληθυσμού, (β) μολύνουν προεκλογικά με ανορθολογισμό και συνωμοσιολογία το δημόσιο διάλογο, (γ) κλονίζουν την υπόσταση των θεσμών και εδραιωμένων δυτικών αξιών, και (δ) αφήνουν μετεκλογικά –λόγω της κωλοτούμπας τους– σημαντικό μέρους του πληθυσμού που τους εμπιστεύτηκε βορά σε ακραίους τύπους...και (ίσως) καθεστώτα. Το τελευταίο σημείο ακόμα δεν το έχουμε δει. Και ας ελπίσουμε να μην το δούμε, διότι τότε οι εξελίξεις θα είναι πραγματικά ιστορικές και δραματικές. Κάπου εδώ, λοιπόν, εντοπίζεται η ευθύνη και ο ρόλος των ηγεσιών των δυτικών δημοκρατιών και, δη, των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, καθιστώντας τη συρρίκνωση των ανισοτήτων της καπιταλιστικής οικονομίας και την ανακατανομή της υπεραξίας της παγκοσμιοποίησης το νέο πατριωτικό πρόταγμα –τουλάχιστον του δυτικού κόσμου– για να μην αρχίζουμε να μαλώνουμε πάλι για «ψύλλου πήδημα». Και να μαλώνουν κάποιοι με τον Kim για το ποιος θα πρωτοπατήσει το κουμπί (η φώτο είναι από βόλτα στην Μπολόνια). Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας να δούμε και (ελπίζω) να ζήσουμε πολλά...